b b پژوهش و سازندگی شماره 5 زمستان 393 چکيده بررسي سرواپيدميولوژيك بروسلوز جمعيت گوسفند و بز استان مازنان طی سال های 385 تا 389 به منظور بررسي شيوع سرمي و تعيين كانون اشاعه بيماري بروسلوز جمعيت دامي مناطق مختلف استان مازنان مدت پنج سال )389-385( از 4845 راس گوسفند و بز شهرستان هاي مختلف استان خون گيري به عمل آمد. با توجه به شرايط اقليمي تراكم و پراكندگي جمعيت دامي استان اطالعات مربوط به دامداراني كه به دليل بروز بيماري و يا عوارض ناشي از آن دام جهت تشخيص مداوا و يا يافت غرامت به شبكه هاي دامپزشكي شهرستان هاي مختلف استان مراجعه كرده بودند جمع آوري و از همه دام هاي بيمار و به صورت تصادفي از ديگر دام هاي موجود اطراف كانون آلودگي نمونه خون اخذ شد. پس از جداسازي سرم آزمايش رزبنگال به عنوان آزمون اوليه تشخيصي بر روي تمام نمونه ها انجام و سپس جهت تشخيص قطعي بيماري آزمايشات رايت و دو مركاپتواتانول بر روي سرم هاي مثبت انجام شد. نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان داد تعداد 457 نمونه و يا به طور ميانگين 9/44 صد از كل سرم هاي آزمايش شده تست تكميلي مثبت مي باشند. بين مناطق مختلف استان شهرستان ساري با 5/35 صد آلودگي بيشترين ميزان دام حامل را به خود اختصاص داده و كانون اصلي شيوع بيماري استان مي باشد. شهرستان هاي نور نوشهر- چالوس و بابل هم به ترتيب با 3/2 4/9 و 2/ صد رتبه هاي بعدي آلودگي قرار داشته و البته اين مدت شهرستان جويبار حداقل آلودگي )/84 صد( را داشته است. به نظر مي رسد باال بردن سطح آگاهي دامداران و جلوگيري از واردات و كشتار غير مجاز دام آلوده پوشش كامل واكسيناسيون و مطالعه اثر بخشي آن حيوانات تلقيح شده نقش بسزايي پيشگيري و كنترل اين بيماري جمعيت دامي استان ايفا نمايد. كلمات كليدي: بروسلوز گوسفند و بز سرولوژي مازنان عليرضا صادقي )نويسنده مسئول( كارشناس ارشد مهندسی علوم دامي آزمايشگاه مركزي اداره كل دامپزشكي مازنان وحيد رضايي پور دكتراي تخصصي تغذيه و فیزیولوژی دام و طیور استاديار گروه علوم دامي دانشگاه آزاد اسالمي واحد قائم شهر مجید مختاری سنگ چشمه دکترای دامپزشکی مدیریت اداره كل دامپزشکی مازنان تاريخ يافت: ارديهشت 392 تاريخ پذيرش:فروردين 393 E-mail: sadegi9@yahoo.com
بررسي سرواپيدميولوژيك بروسلوز... Veterinary Journal (Pajouhesh & Sazandegi) No 5 pp: 7-24 Detection of bluetongue virus in aborted lamb fetuses in Chaharmahal va Bakhtiari and Isfahan provinces, by RT-PCR method By: sadeghi, A.R., (Corresponding Author), Master of Animal Science, Mazandaran Central Laboratory of Veterinary Organization, Sari, Iran. Rezaeipour, V. Assistance Professor of Animal Science, Islamic Azad University, Qaemshahr Branch, Qaemshahr, Iran. Mokhtari sangcheshmeh, M. Manager of Mazandaran Veterinary Organization, Sari, Iran. Received: July 23 Accepted: June 24 E-mail:sadegi9@yahoo.com To consider of seroprevalence and to determine the focus of Brucellosis propagation in domestic animal population of different regions of Mazandaran Province, within 5 years (26-2), blood samples of 4845 numbers of sheep and goats of different districts of the province were taken. Due to continental situations, aggregation and dispersion of domestic animal population of the province, we gathered information from ranchers who had come to veterinary networks of different districts of the province to diagnosis, treatment and the get the compensation for accession and complication of the disease. We also took blood samples from all sick animals and we did random sampling for other livestock existing around contamination focus point. After serum separation, Rose Bengal test was done for all samples as the primary recognizing test, and then Right and 2-Mercaptoethanole test were done on positive serums to make the final diagnosis. The results obtained from this research showed that 457 of all tested serum samples (9.44 %) were positive in supplementary test. Among all regions of the province, Sari district with 5.35 % of contamination, allocates the most amounts of reactor livestock to itself, and is the main focus point of disease outbreak in the province. Districts such as Noor, Nowshahr- Chaloos and Babol with 4.9, 3.2 and 2. percent are in next ranks of contamination, respectively. Also, at this time, Juibar district had the least contamination (.84 %). It seems that ranchers raise awareness and prevent the import and impermissible slaughter of contaminated animals, vaccination for all domestic animals and studies its portion effect in vaccinated animals, have an important role in control and prevention of brucellosis disease in domestic animal population of Mazandaran province. Key words: Brucellosis, Sheep and goat, Serology, Mazandaran مقدمه بروسلوز )Brucellosis( نوعي بیماری عفونی واگیردار است که به لحاظ مشترک بودن بین انسان و دام از اهميت ویژه ای برخوردار است. این بیماری ضررهای اقتصادی بی شماری به صنعت دامپروری کشورها منجمله ایران تحمیل می کند. برجسته ترین این زیان ها سقط جنین تولد نوزادان مرده نازايي و پايين آمدن راندمان توليد شير و گوشت است که گله را از وضعیت عادی خارج می سازد )5 2(. 6 نياز به ریشه کنی اين بیماری جمعیت های حیوانی به عنوان پایه و اساس محو آن جوامع انسانی ضرورت بررسی و تحقیقی همه جانبه پیرامون این بیماری مشترك را بیش از پیش آشكار مي سازد. انواع مختلف باکتری بروسال )Brucella( نسبت به عفونتی که میزبان اصلی ایجاد می نمایند از یکدیگر متمایز می گردند. بروسال ملی تنسیس melitensis(.b( باعث عفونت گوسفند و بز می شود اما ممکن است به گاو و انسان نیز منتقل گردد )5 2(. گونه هاي مختلف باكتري بروسال به اشكال گرد بيضي ميله اي و به صورت تكي دوتايي و گاهي زنجيره اي كوتاه ديده مي شوند )3(. قطعي ترين راه تشخيص بيماري كشت ميكروبي است ولي از آنجا كه شرايط كشت همواره مهيا نيست از تست هاي سرولوژيكي استاندارد جهت پايش بيماري تشخيص و رديابي باكتري مورد نظر سطوح منطقه اي استفاده مي شود )8 2(. البته با توجه به واكسيناسيون ساالنه تمامي بره ها و بزغاله هاي ماده باالي 3 ماه تا يك ماه قبل از جفت گيري با واكسن F.dRev توسط سازمان دامپزشکی کشور بدليل حضور پادتن ناشي از واكسن تفسير نتايج آزمايشگاهي مي بايست بر اساس سن دام نوع واكسن استفاده شده و وضعيت سالمت دام انجام پذيرد )4(. با توجه به اهميت و نقش پرورش دام اقتصاد خانوار روستايي و همچنين شرايط خاص جغرافيايي مازنان كه شامل زمين هاي حاصل خيز و مراتع غني استان است پرورش گوسفند و بز بصورت بومي و صنعتي اين استان از جايگاه ويژه اي برخوردار است. بر اساس آخرين آمار ارائه شده از دبيرخانه شوراي عالي توسعه صاات غير نفتي بيش از 3 هزار نفر از مردم مازنان به طور مستقيم و غير مستقيم صنعت دامپروري اشتغال دارند. اين استان با دارا بودن 28444 راس گوسفند و بز 4/6 صد آمار كل دام كشور را به خود اختصاص داده است به نحوي كه بيش از 7 صد گوشت قرمز و صد از كل شير خام توليدي كشور اين استان توليد مي شود. تماس مستقيم روستائيان دامداران و دامپزشكان و ديگر مشاغل مرتبط با دام آلوده به باكتري بروسال بخصوص گوسفند و بز به عنوان حيوانات غالب روستايي و همچنين استفاده عموم از 8
شماره 5 نشريه دامپزشكی زمستان 393 فراورده هاي لبني غير پاستوريزه مي تواند كل جامعه را معرض خطر ابتال به بروسلوز قراردهد. بديهي است با پايش اين بيماري جمعيت دامي منطقه تعيين كانون هاي خطر و واكسيناسيون به موقع و يا حذف دام آلوده مي توان گام مهمي جهت حفظ بهداشت و سالمت جامعه برداشت 7(.)4 هدف از اين تحقيق بررسي وضعيت سالمت دام هاي بومي و صنعتي و همچنين تعيين كانون اشاعه بيماري بروسلوز استان به منظور رديابي و حذف موارد مثبت )حامل( و ارائه راهكارهايي جهت از بين بردن و يا به حداقل رساندن خسارات ناشي از آن جمعيت دامي منطقه است. بر اين اساس طي يك دوره پنج ساله نمونه خون و فرم اطالعات مربوط به حيوانات مشكوك به بروسلوز كه توسط دامداران جهت تشخيص مداوا و يا يافت غرامت به كلينيك هاي بخش خصوصي و يا دولتي شهرستانهاي مختلف استان مراجعه نموده بودند به همراه نمونه خون دامهاي ديگري كه اطراف كانون آلودگي قرار داشتند جمع آوري و پس از انجام آزمايشات سرولوژي نتايج استخراج شده مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. مواد و روش كار اين بررسي جهت رديابي و پايش دقيق بيماري جمعيت گوسفند و بز منطقه 6 شهرستان بزرگ استان با توجه به تراكم جمعيت دامي به عنوان جامعه مورد مطالعه نظر گرفته شد. از اول فروردين 385 تا آخر اسفند 389 اطالعات همه روستائيان كشاورزان و دامداراني كه به دليل بروز عالئمي همچون كاهش توليد شير يا گوشت نازايي تولد نوزاد مرده سقط جنين جفت ماندگي و همچنين تورم بيضه و اپيديديم حيوان نر به بخش خصوصي و يا شبكه هاي دامپزشكي شهرستانهاي مختلف استان مراجعه كرده بودند جمع آوري گرديد. با توجه به اينكه انجام آزمايشات تكميلي و تشخيص قطعي اين بيماري دام بر اساس آيين نامه اجرايي وزارت جهاد كشاورزي فقط به عهده ادارات كل دامپزشكي استان ها می باشد )4( لذا بالفاصله بعد از گزارش مورد آلودگي اكيپي متشكل از يك دامپزشك كمك كارشناس و نمونه بردار به محل اعزام و از سياهرگ وداج vein( )Jugular دام بيمار ديگر دام هاي تماس با اين حيوان محل دامداري و همچنين به صورت تصادفي از بقيه حيواناتي كه پيرامون كانون احتمالي بيماري قرار داشتند با استفاده از لوله هاي ونوجكت خال دار نمونه خون تهيه و به آزمايشگاه مركزي منتقل گرديد. اين پروسه پنج ساله طي 879 فقره ماموريت جداگانه تعداد 4845 نمونه خون از گوسفند و بزهاي مناطق مختلف استان اخذ شد. پس از لخته شدن خون طبق روش پاكزاد )385( و Nielsen )2( لوله ها سانتريفيوژ بمدت 5 دقيقه و با دورrpm 5 قرار داده شد تا سرم آن با رنگ زرد شفاف جدا شود. آزمايش رزبنگال Bengal( )Rose بعنوان آزمون سریع اوليه تشخيصي بر روي تمام نمونه هاي سرمي انجام گرديد. آنتي ژن رزبنگال مورد استفاده همه نمونه ها محصول موسسه تحقيقات واكسن و سرم سازي رازي با شماره بچ 492 حاوی 8 صد جرم ميكروبي بروسال بود كه به مقدار هم حجم سرم يك ميكروپليت به مدت 4 دقيقه شيك شد و مواردي كه دانه هاي آگلوتينه به طور مشخص آنها ديده شد بر روی آنها آزمايشات تكميلي رايت test( )Wright و دو مركاپتواتانول )2ME( انجام شد ) 8(. آنتي ژن سروآگلوتيناسيون رايت مورد استفاده نیز محصول Institut pourquier- Montpellier با شماره بچ 27 P بود. جهت انجام آزمايش رايت لوله اي به تفكيك از هر نمونه سرم رزبنگال مثبت رقت / تا /8 تهيه به هر كدام /5 ميلي ليتر آنتي ژن ده صد اضافه شده و بمدت 2 تا 24 ساعت گرمخانه 37 جه سانتيگراد قرار داده شدند. متناسب با ميزان آگلوتيناسيون و شفافيت مايع رويي آخرين رقت داراي آگلوتینه جواب از منفي تا + 4 قرائت گرديد. سپس جهت تشخيص نوع پادتن و تعيين حالت فعال و يا غير فعال بيماري بر روي سرمهاي مذكور آزمايش دو مركاپتواتانول )2ME( انجام شد. اين آزمايش مي بايست قبل از تهيه رقت پس از ريختن سرم فيزيولوژي و سرم مشكوك و /2 ملكول گرم ليتر مركاپتواتانول به لوله اول لوله ها بمدت يك ساعت گرمخانه 37 جه قرارگيرند. پس از زمان مذكور همانند قبل رقت هاي / تا /8 از سرمها تهيه و بمدت 8 تا 24 ساعت مجددا گرمخانه 37 جه قرار داده شدند. نتيجه آزمايش نيز بر اساس شفافيت مايع رويي آخرين رقت داراي آگلوتیناسیون قرائت گرديد ) 8(. 5 2 تفسير نتايج آزمايش نيز جهت شناسايي دام حامل جمعيت گوسفند و بز غير واكسينه و يا آنهايي كه بيش از يك سال از واكسيناسيون آنها گذشته صورتيكه آزمايش رايت آنها + 4/4 و باالتر بوده با هرمقدار از عيار پادتن 2ME و همچنين آنهايي كه آزمايش رايت تيتر + 3/4 و كمتر داشته و عيار 2ME آنها 2/+ و بيشتر بود بعنوان دام حامل تفسير شدند )4(. پايان تحقيق پس از استخراج نتايج و وارد نمودن اطالعات جدول مربوطه توزيع داده ها و تعيين صد آلودگي مناطق مختلف با استفاده از نرم افزار آماري SPSS )نسخه /5( محاسبه گرديد. نتايج اين مطالعه از مجموع 4845 نمونه خون اخذ شده از دام مناطق مختلف استان مدت پنج سال پس از انجام آزمون رزبنگال به عنوان آزمايش اوليه تشخيصي و همچنين آزمايشات تكميلي رايت و 2ME جهت تشخيص قطعي بيماري پايان تحقيق تعداد 457 راس يا بطور ميانگين 9/44 صد گوسفند و بزهاي خونگيري شده مثبت و جهت جلوگيري از اشاعه آلودگي طبق دستورالعمل اجرايي سازمان دامپزشكي كشور )4( كشتار شدند )جدول (. سال 385 از مجموع 8 نمونه سرم مورد آزمايش تعداد نمونه )2/49 صد دام هاي خونگيري شده( آزمايشات تكميلي مثبت شدند كه به دلیل قاچاق بی رویه دام و نتیجه اجرای ناموفق برنامه کنترل واکسیناسیون ساري با 25/2 صد و پس از آن نوشهر- چالوس با 2 صد مثبت بيشترين ميزان آلودگي را ميان شهرستانهاي مختلف داشتند. سال 386 با اجرای برنامه جامع کنترل و ریشه کنی بروسلوز و کنترل مبادی ورودی باالخص مرکز استان )ساری( كاهش 2/23 صدي ميزان آلودگي كل استان نسبت به سال قبل مشاهده شد. اين سال از 77 نمونه مورد آزمايش 79 نمونه يعني /26 صد از كل دام هاي خونگيري شده حامل تشخيص داده شدند. اين سال نوشهر- چالوس با 2/6 صد و بابل با 9/2 صد مثبت بيشترين ميزان آلودگي را به خود اختصاص دادند )نمودار (. بررسي اطالعات حاصل از 9
بررسي سرواپيدميولوژيك بروسلوز... اين مطالعه سال 387 با ادامه اجرای دقیق کنترل واکسیناسیون و پایش سراسری كاهش چشم گيري را ميزان آلودگي نمونه هاي تحت بررسي نسبت به دو سال اول تحقيق نشان مي دهد )نمودار 2(. از 975 نمونه سرمي كه اين سال مورد بررسي قرار گرفت تنها 5/44 صد آنها )4/82 صد كمتر از سال قبل( آزمايشات تكميلي مثبت تشخيص داده شدند به نحوي كه اين سال قائمشهر و ساري به ترتيب با 7/65 و 5/28 صد بيشترين آلودگي را داشته و سوادكوه و نوشهر- چالوس هم با 8/96 و 7/4 صد رتبه هاي بعدي قرار داشتند. جدول : توزيع فراواني نسبي آلودگي جمعيت دامي شهرستانهاي مختلف مازنان بر اساس آزمايشات تکمیلی سرولوژي شهرستان بهشهروگلوگاه سال 385 تعداد صد مثبت آلودگي سال 387 صد تعداد آلودگي مثبت 7/27 4 سال 388 تعداد صد مثبت آلودگي سال 389 تعداد صد مثبت آلودگي سال -89 385 صد تعداد آلودگي مثبت 4/37 8 سال 386 صد تعداد آلودگي مثبت 3/33 4 8/54 24 7/4 2 2/35 2 4/35 نکا 5/35 24 9/84 25 4/58 2 5/28 4/55 4 25/2 ساری 63 /84 3/3 جویبار 5/56 5/22 7 7/65 3 قائمشهر 9/82 43 8/42 8 8/96 6 2/74 26 8/ سوادکوه 3 2/ 68 2/5 8 6/28 3 9/2 35 6/9 بابل 2 /83 4 /9 5/7 2 2/27 بابلسر 6/ 35 4/55 4 3/55 8 3/7 /94 آمل 22 3/58 5 2/86 /53 2 8/7 محمودآباد 2 4/9 62 8/97 7 8/62 54 3/57 نور 3/2 53 3/62 4 7/4 2 2/6 4 2 نوشهروچالوس 6 2/98 8 3/49 3 6/4 5 تنکابن 6/59 2 3/79 2 رامسر 9/44 457 8/76 96 /74 29 5/44 53 /26 79 2/49 کل نمودار : فراواني صد آلودگي دام شهرستان هاي مازنان به تفكيك سال 2
شماره 5 نشريه دامپزشكی زمستان 393 نمودار 2: فراواني صد آلودگي كل دام هاي مورد مطالعه بر حسب سال نمودار 3: فراواني صد كل دام هاي آلوده شهرستان هاي مختلف طي سال هاي 389-385 با توجه به نتايج بدست آمده از آزمايشات انجام شده سال 388 مشخص شد ميزان مراجعات دامداراني كه بداليل مختلفي نظير سقط جنين نازايي تولد نوزاد مرده جفت ماندگي و... دامهای خود به مانگاههاي دامپزشکی بخش خصوصي و دولتي مراجعه كرده بودند نسبت به سال قبل افزايش يافته و /74 صد از كل 22 نمونه مورد آزمايش اين سال مثبت تشخيص داده شدند كه نور با 8/62 صد و ساري و بابل به ترتيب با 4/58 و 2/5 صد بيشترين آلودگي را ميان شهرستانهاي مختلف استان به خود اختصاص دادند که این امر نشان از عدم دقت کافی اجرای برنامه کنترل و ریشه کنی این سال دارد. سال 389 كه آخرين سال انجام اين تحقيق بشمار مي رفت از مجموع 97 نمونه سرم مورد آزمايش تعداد 96 نمونه معادل با 8/76 صد آنها مثبت اعالم شد. از اين ميزان شهرستان قائمشهر با 5/22 صد و رامسر و نوشهر- چالوس هم به ترتيب با 3/79 و 3/62 صد بيشترين مقدار آلودگي را اين سال نشان دادند )نمودار (. با نگاهي اجمالي به نمودار 3 مي توان يافت مدت پنج سال انجام اين تحقيق )389-385( شهرستان ساري با 5/35 صد آلودگي بيشترين صد دام حامل را داشته و شهرستانهاي نور نوشهر- چالوس و بابل هم به ترتيب با 3/2 4/9 و 2/ صد رتبه هاي بعدي آلودگي قرار داشتند و البته اين مدت شهرستان جويبار كمترين مراجعه و حداقل آلودگي )/84 صد( را ميان همه شهرستانها داشته و بابلسر هم با /83 صد بعد از جويبار آلودگي كمتري نسبت به ديگر مناطق استان نشان داد. 2
بررسي سرواپيدميولوژيك بروسلوز... بحث با توجه به شرايط جغرافيايي مازنان و آب و هواي معتدل و مرطوب آن كشاورزي و دامپروري به عنوان شغل اصلي روستائيان و بعضا شهرنشينان اين اقليم مطرح بوده است. به دليل ارتباط تنگاتنگ انسان و دام بيماري هاي مشترك )Zoonosis( بوميان اين استان را بيش از ساير مناطق تهديد مي كند. جايگاه اصلي ميكروب بروسال دام هاست و انتقال آلودگي به انسان اغلب از طريق تماس مستقيم با ترشحات رحمي و يا مصرف محصوالت لبني آلوده صورت ميگيرد )6 7(. حسن جاني و همكاران سال 24 گزارش كردند پاستوريزاسيون و يا پخت نامناسب محصوالت دامي از مهمترين عوامل شيوع بيماري جمعيت انساني مورد مطالعه شمال ايران به شمار مي رود. البته انتقال از طريق تماس شغلي نيز از جمله عوامل شيوع اين بيماري بيشتر محيط هاي معرض خطر مطرح مي باشد )4(. انتشار این بیماری ون گله هم به طریق عمودی و هم به طریق افقی امكان پذير است. البته نقش حشرات جوندگان و سگ ها را انتقال بیماری نباید از یاد برد. گاهي دم حيوان صورت آلودگی با ترشحات عفونی اار می تواند موجب انتشار عامل بیماری محیط گردد و عالوه بر آن عفونت از طريق شیردوشی نيز قابل سرایت است )6 3(. تلقیح مصنوعی كه مازنان هم از آن استفاده مي شود عامل بيماري از منی دام نر قابل سرایت به ماده است. البته گاهی آزمایش سرمي نرها منفی است اما می توان ارگانیسم را از منی آن ها جدا نمود و آزمایش آگلوتیناسیون منی آنها نیز مثبت نشان مي دهد. ترشح باکتری شیر هم معموال به صورت متناوب صورت می گیرد ولی اواخر دوره شیرواری معمول تر بوده و برای چند سال ادامه می یابد )7(. اين بيماري جمعيت دامي )گوسفند و بز( مازنان به صورت آندميك ديده شده و همان گونه كه جدول و نمودارهاي ارائه شده اين مطالعه ديده مي شود آمار مربوط به شيوع آن مناطق مختلف استان متفاوت است. تنوع راه هاي انتقال و دوام بروسال طبيعت و استمرار آن دام به عنوان چالشي مهم پيشگيري و كنترل بيماري اين استان به شمار مي رود )4(. Jordi و همكاران تحقيق خود سال 2 گزارش كردند دوام ارگانيسم طبيعت با كمك به استمرار چرخه زندگي آن حيوان حذف عامل بيماري را جمعيت دامي و انساني عمال غير ممكن ساخته است )5(. مطالعات نشان داده كه اين باكتري آب از روز تا 2 ماه و خاك مرطوب تا 2/5 ماه و كود حيوان از چندين روز تا 2/5 سال زنده مي ماند )7(. ارتباط اين موضوع با شرايط اقليمي مازنان كه از آب و هوايي معتدل و مرطوب با جمعيتي فعال زمينه دامداري و توليد فرآورده هاي لبني برخوردار است لزوم بررسي همه جانبه و پايش دقيق بيماري را جوامع مختلف دامي و انساني بيش از پيش نمايان مي سازد. اعداد و ارقامي كه اين تحقيق جمع آوري و گزارش شده است ممكن است كل موارد آلودگي را شامل نگردد چرا كه همچون بيماري هاي ديگر ممكن است عامل آلودگي جمعيت دامي استان وجود داشته باشد ولي به دليل تشابه عالئم تشخيص داده نشده و يا پس از تشخيص گزارش نشود. اکثر حیوانات آلوده با استفاده از آزمایش های سرولوژیکی استاندارد قابل تشخیص هستند اما این موضوع مورد عفونت های نهفته مصداق ندارد. از این گذشته وجود تیترهای موقت و گذرا که تعداد کمی از حیوانات دیده می شود و هیچ توضیح مشخصی نیز ندارد همگی تشخيص کنترل و ریشه کنی بیماری جمعيت دامي استان را با مشکالت جدی مواجه می سازد. بررسي سرولوژيكي و رديابي پادتن كل نمونه هاي اخذ شده پنج سال مدت تحقيق و مثبت شدن 9/44 صد كل نمونه ها آزمايشات تكميلي حضور بالقوه عامل بيماري را دام بومي و صنعتي استان مازنان باالخص جمعيت دامي گوسفند و بز نشان مي دهد. بر اساس تحقيقات به عمل آمده به نظر مي رسد عواملي همچون شرايط اقليمي تراكم دام واردات دام از استان هاي مجاور پايين بودن اطالعات عمومي و همچنين عدم تمايل دامداران به كشتار دام آلوده موجب اشاعه آلودگي منطقه شده است. مطالعه اي كه پوركريم و ذوقي سال 378 بر روي 6756 راس گوسفند و بز استان بوشهر انجام داند يافتند كه 9/ صد از اين حيوانات آلوده به بروسلوز بوده و بين نمونه سرم هاي مثبت آزمايشات تكميلي و بروز سقط جنين آنها ارتباط آماري معني داري وجود دارد )2(. از طرفي قاسمي و همكاران نيز سال 382 طي يك تحقيق 5 ساله تعداد 79 مورد بيماري را جمعيت دامي استان كردستان گزارش كردند كه بيشتر دام هاي آلوده اين مناطق شامل گوسفند و بز بودند. اين مسئله اهميت بروسال ملي تنسيس را كه به وسيله اين حيوانات چرخش و انتقال مي باشد مشخص مي كند. بررسي اپيدميولوژي اين محققين بيانگر حضور فعال عامل بيماري جوامع شهري و روستايي كردستان و همچنين توزيع يكسان آن زنان و مردان اين استان مي باشد. به نظر مي رسد مشاركت زنان روستايي با مردان فعاليت هاي دامداري و همچنين استفاده از محصوالت آلوده دامي شهرها عامل اصلي توزيع يكسان جنسي اين بيماري باشد )7(. طبق نتايج حاصل از تحقيق حاضر سال 387 كمترين ميزان آلودگي طي پنج سال اخير مازنان مشاهده شده است كه بي ارتباط با اجرای مدون طرح کنترل و ریشه کنی بروسلوز پايش گسترده بيماري و برگزاري كالس هاي آموزشي توجيهي دامداران نيست. این سال با برنامه ای منظم کنترل مبادی ورودی استان واكسيناسيون به موقع و ارتقاء اطالعات عمومي و بهداشتي روستائيان و دامداراني كه به صورت سنتي اقدام به نگهداري دام محل زندگي خود كرده و مستقيما از شير و فراورده هاي آن استفاده مي کردند انجام گردید که تاثير بسزايي پيشگيري و كنترل بيماري داشت. بكايي و همكاران 29 گزارش كردند مهم ترين عامل كاهش صد دام و پي آمد آن انسانهاي آلوده به ميكروب بروسال پيشگيري و واكسيناسيون به موقع دام هايي است كه روستاهاي ايران تماس مستقيم با كشاورزان و دامداران قرار دارند. البته پاستوريزاسيون شير و مشتقات آن نيز قبل از مصرف سهم بسزايي جلوگيري از انتقال آلودگي ايفا مي كند )8(. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهاني )WHO( ميزان شيوع بروسالي دامي ايران سال 956 حدود 44 صد بوده كه با يك برنامه كنترل سراسري سال 958 به كمتر از 5 صد كاهش يافت. سال 977 دوباره به دليل كم توجهي به پيشگيري مناسب و واكسيناسيون به موقع دام هاي معرض خطر اين آمار به 7/4 صد افزايش يافت و سال 99 به حدود /8 صد رسيد )22(. Refai مطالعه اي كه سال 22 به انجام رساند مهم ترين عامل كنترل بروسلوز دامي را پايش منظم و پوشش صد صدي واكسيناسيون دام و همچنين آموزش مناسب دامداران 22
شماره 5 نشريه دامپزشكی زمستان 393 و روستائياني گزارش كرد كه بدليل تماس مستقيم با حيوان و فرآورده هاي آن مي توانند نقش موثري به حداقل رساندن ميزان آلودگي ايفا نمايند.)9( با توجه به متفاوت بودن وسعت و جمعيت دامي مناطق مختلف استان نتايج آماري متفاوتي نيز از شهرستان ها و روستاهاي توابع آنها حاصل شد. به نحوي كه پايان تحقيق شهرستان ساري و توابع بيشترين ميزان آلودگي را ميان مناطق مختلف به خود اختصاص داد. مهم ترين عالئمي كه دامداران اين شهر دام مبتال ديده بودند سقط جنين مراحل آخر آبستني و تولد نوزاد مرده بود كه فرم گزارش بيماري اين دامداران زياد به چشم مي خورد. مناطق غرب استان نيز شهرستان هاي نور و نوشهر- چالوس بيشترين صد آلودگي را نشان دادند. اين شهرها بدليل نزديكي با يا و جنگل و همچنين واقع شدن نزديكترين مسير ارتباطي با پايتخت )جاده كندوان( جزء مهم ترين مناطق توريست پذير استان بشمار مي روند كه بيشتر فصول سال و باالخص بهار و تابستان مملو از مسافر مي باشند. به دليل تقاضاي باالي بازار حجم دام كشتاري جوابگوي نياز پروتئيني اين مناطق نبوده و اغلب جهت تامين آن گوشت و يا دام زنده از استان هاي اطراف حجم وسيع وارد اين مناطق مي شود که البته اطالع دقیقی از میزان آلودگی دام های این مناطق دست نیست. البته بيشتر موارد پست هاي قرنطينه استان به شكل فعال از ورود هرگونه الشه و يا دام مشكوك به منطقه جلوگيري مي كنند و ناظرين بهداشتي دامپزشكي نيز پيوسته مراكز كشتار و توزيع را مورد بازرسي قرار مي دهند ولي پديده ي قاچاق دام و كشتار غير مجاز توسط افراد سودجو را نمي توان از نظر دور داشت. شهرستان بابل نيز با دارا بودن دشت هاي حاصل خيز و همچنين مناطق كوهپايه اي با مراتع غني از جمله مناطق وسيع با جمعيت دامي فعال سطح استان به شمار مي رود. نزديكي اين شهر با مركز استان و همچنين تراكم دام بومي و صنعتي روستاها و ييالقات تابعه موجبات بروز و شيوع بيماري را منطقه فراهم آورده است تا آنجا كه این شهر از نظر فراواني صد دام حامل اين استان مكان چهارم قرار دارد. سقط جنين دو سوم پاياني آبستني كاهش راندمان توليد و همچنين تولد نوزاد مرده با ميانگين وزني پايين هم از جمله موارد اشاره شده فرم هاي گزارشي بود كه بيشترين عالئم بيماري را حيوانات آلوده نشان مي داد. كمترين ميزان شيوع بيماري اين مطالعه جمعيت دامي شهرستان جويبار ديده شد كه با توجه به وسعت اين شهر و تراكم دامي اين منطقه دور از انتظار نبود. اين شهر 23 كيلومتري شمال مركز استان قرار داشته و همچون بابلسر از وسعت و نیز تعداد گاو گوسفند و بز كمتري نسبت به شهرستان هاي بزرگ استان برخوردار است. عالوه بر آن به نظر مي رسد پايش منظم جمعيت دامي اين مناطق توسط مامورين پرتالش دامپزشكي و همچنين آموزش مناسب روستائيان و دامداران سهم بسزايي به حداقل رساندن صد آلودگي اين مناطق ايفا كرده است. واكسيناسيون به موقع حذف و كشتار دام حامل و همچنين پرداخت غرامت به زيان ديدگان طبق دستورالعمل اجرايي تمايل دامداران را همكاري با شبكه هاي دامپزشكي جهت پيشگيري و كنترل اين بيماري دوچندان كرده است. با توجه به نتايج استخراج شده از اين تحقيق مي توان يافت استان مازنان با شرايط جغرافيايي و آب و هوايي منحصر به فرد به عنوان قطب كشاورزي و دامپروري منطقه مستعد حضور عوامل بيماري زا و پايداري آنها طبيعت مي باشد. باكتري بروسال نيز از اين قاعده مستثني نيست. با نگاهي به جدول و نمودارهاي ارائه شده مي توان پراكندگي آنرا با توجه به شهرستان هاي مختلف جمعيت دامي استان مورد ارزيابي قرار داد. از آنجا كه ارائه راهكارهاي كنترلي اين بيماري مستلزم اختيار داشتن اطالعات آماري مناسب و كامل است با توجه به دقيق نبودن آمارهاي ارائه شده توسط مراجع ذيربط مورد تعداد واقعي دام استان پراكندگي آنها دشت ها كوهپايه ها و ييالقات كه بعضا بدليل صعب العبور بودن فصول سرد سال امكان دسترسي به آنها نيست و همچنين واردات دام زنده از استانهاي مختلف نمي توان نتايج اين تحقيق را به كل جمعيت دامي استان تعميم داد. پيشنهاد مي شود با توجه به صد باالي آلودگي مناطق مركزي و غرب استان وحله اول با برگزاري كالسها و كارگاه هاي آموزشي توسط شبكه هاي دامپزشكي و حتي برنامه هاي آموزنده راديو تلويزيوني استان و باالخص مناطق معرض خطر سطح آگاهي روستائيان و دامداراني كه راس هرم توليد و احتماال اشاعه بيماري قرار دارند گام موثري پيشگيري و كنترل بيماري برداشت. مرحله بعدي طي يك پروژه ملي و يا استاني پوشش كامل واكسيناسيون را جمعيت دامي استان به انجام رسانده و اثربخشي اين برنامه را با پايش سرمي كل حيوانات تلقيح شده مورد ارزيابي قرارداد. افزايش تعداد پست هاي قرنطينه مناطق با صد آلودگي باال جلوگيري از واردات و كشتار غير مجاز دام آلوده و همچنين اجراي كامل آيين نامه اجرائي ريشه كني بروسلوز كه آن صراحتا به مبارزه وسيع و پي گير عليه بيماري تا زمان حذف كامل آن از جمعيت دامي اشاره شده نيز به عنوان راهكارهاي مناسب جهت به حداقل رساندن آلودگي و خسارات ناشي از آن استان مازنان پيشنهاد مي گردد. تشكر و قرداني از مديريت و كارمندان زحمتكش اداره كل و شبكه هاي دامپزشكي مازنان باالخص همكاران شريف آزمايشگاه مركزي كه نقش بسزايي به انجام رساندن اين تحقيق ايفا نمودند صميمانه تقدير و تشكر مي نمايم. منابع مورد استفاده - پاكزاد پ. )385(: اصول و تفسير آزمايشهاي سرولوژي باليني. چاپ دهم انتشارات نور دانش صفحه )5-4( 2- پوركريم م. ذوقي ا. )387(: سروباكتريولوژي بروسلوز دامي- انساني استان بوشهر. دوفصلنامه طب جنوب سال دوم : صفحه 58-54 3- تاج بخش ح. )385(: باكتري شناسي عمومي. چاپ هفتم انتشارات دانشگاه تهران صفحه )698-694( 4- دستورالعمل اجرايي مبارزه با بروسلوز دامي )384( معاونت بهداشتي و پيشگيري سازمان دامپزشكي كشور. شماره 43/2687 5- دوماري ح. )388(: بررسي سرمي بيماري بروسلوز گاوهاي شهرستان جيرفت. مجله تحقيقات دامپزشكي صفحه )236-233( 6- ذوقي ا. )368(: اپيدميولوژي بيماريهاي واگير. چاپ اول انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه تهران صفحه )22-22( 7- قاسمي ب. محمديان ب. صوفي مجيد پور م. )382(: بررسي اپيدميولوژي 23
بررسي سرواپيدميولوژيك بروسلوز... M., Soleimani Amiri, J., Hajiahmadi, M., (24): Epidemiological features and clinical manifestations in 469 adult patients with brucellosis in Babol, Northern Iran. Epidemiology Infection. 32: 9-4 5- Jordi, S., Ramin, P., Pere, G. A., (2): seroepidemiological study of brucellosis in a rural endemic area. Journal of Clinical Microbiology. 74-78 6- Larsen, H., (992): Letters from abroad to Professor dr. med. Bernhard Bang, Copenhagen. History of veterinary medicine. 7 ( 2): - 5 7- Nicoletti, P., (99): Brucella. Diagnostic procedures in veterinary bacteriology and mycology. 5th edition. Lee and Febiger, London, UK. 23-42 8- Nielsen, K., (22): Diagnosis of brucella by serology. Veterinary microbiology. 9: 447-459 9- Refai, M., (22): Incidence and control of brucellosis in the Near East region. Veterinary microbiology. 9 (- 4): 8-2- Rezaei- Sadaghiani, R., Zowghi, E., Marhemati- Khamene, B., Mahpeikar, H. A., (996): Brucella melitensis infection in sheepdogs in Iran. Archives of Razi Institute. 46/47: - 7 2- Samaha, H., Mohamed, T. R., Khoudair, R. M., Ashour, H. M., (29): Serodiagnosis of brucellosis in cattle and humans in Egypt. Immunobiology. 24: 223-226 22- World Health Organization. (997): Fact sheet N73. World Health Organization, Geneva, Switzerland. بيماري بروسلوز انساني و دامي استان كردستان سال 8-376. مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي كردستان سال هشتم 2: صفحه )32-23 ) 8- Bokaie, S., Heydari Latibari, S., Abbaszadeh, S., Mousakhani, H., Rabbani, M., Sharifi, L., (29): Ecological study of brucellosis in humans and animals in Khoy, a mountainous District of the IR. of Iran. Iranian Journal of Microbiology. (4): 4-7 9- Corbel, M. J., (99): Identification of dye sensitive strains of Brucella melitensis. Journal of Clinical Microbiology. 22 (5): 66-68 - Delpy, I. P., Kaveh, M., (945): The occurrence of brucellosis in Iran. The isolation of the causative agent of contagious abortion in cattle. Review, Journal of Faculty of Veterinary Medicine of University of Tehran. (): 2-29 - Ellis, H., (26): Sir David Bruce, a pioneer of tropical medicine. British Journal of Hospital medicine. 67 (3): 58 2- Eshchary, Y., Shereyer, P., Caspi, E. (98): Brucella septicemia in pregnancy case report. Europian Journal of Opestetrics Gynecology Report. 6: 33-5 3- Gerald, L., Mandel, E. J., Bannet, R. D., (2): Principles and practice of infectious diseases. 5th edition. Churchill livingstone, New york. 2386-239 4- Hasanjani Roushan, M. R., Mohrez, M., Smailnejad Gangi, S. 24